Wycieczka po letnim niebie

Od Trójkąta Letniego po centrum Drogi Mlecznej: przygotuj się na odprężający spacer po letnim niebie!

Z astronomicznego punktu widzenia każda pora roku ma swój urok. Nasz mały statek kosmiczny Ziemia pokazuje nam na przestrzeni roku najpiękniejsze widoki, a przy tym możemy cieszyć się panoramicznym oknem skierowanym na Kosmos.

Lutnia, Łabędź i Orzeł to wyróżniające się konstelacje nieba letniego. Wszystkie trzy tworzą popularny Trójkąt Letni, złożony z ich głównych gwiazd: Wegi, Deneba i Altaira. Gwiazdy te należą do najjaśniejszych na północnym niebie i są widoczne wysoko na niebie już o zmroku. Szczególnie Wega, oddalona od nas o 25 lat świetlnych, jako pierwsza wybija się na tle jasnego nieba wieczornego.

W gwiazdozbiorze Lutni leży mgławica planetarna M57, znana również jako mgławica Pierścień. W wysokim powiększeniu już przez mały teleskop można dostrzec jej owalny pierścień, przypomiający dymek z papierosa. Jego rzeczywista średnica do 1,3 roku świetlnego. W centrum znajduje się biały karzeł, który wizualnie widoczny jest jednak tylko przez duże teleskopy.

W gwiazdozbiorze Łabędzia znajduje się pozostałość supernowej sprzed 18000 lat, kompleks mgławicowy znany jako Cirrus, świetny obiekt dla maniaków filtrów mgławicowych. Z filtrem UHC można dostrzec tam efektowne struktury włókniste. Jest ona bardzo rozległa i ma dość niską jasność powierzchniową.

Gdy w lipcu lub sierpniu zrobi się ciemno, nisko nad południowym horyzontem dostrzeżesz gwiazdozbiór Strzelca. Dlatego, wybierając miejsce obserwacji, upewnij się, że masz otwarty widok na południe. Kłębi się tu wiele jasnych obłoków Drogi Mlecznej, ponieważ patrzymy bezpośrednio w kierunku centrum naszej Galaktyki. Przeszukując ten obszar, trudno przeoczyć niemal okrągły Obłok Tarczy. Znajdziesz go w bogatym w gwiazdy regionie poniżej gwiazdozbioru Orła.

Piętnaście stopni niżej znajdziesz Strzelca: gwiazdozbiór rozciągający się na około trzydzieści stopni. Na pierwszy rzut oka wyróżniają się jedynie jego najjaśniejsze gwiazdy, których układ przypomina imbryk. Właśnie dlatego wtajemniczeni nazywają tę część czajnikiem. Widać to na zdjęciach i w atlasach nieba: rączka po lewej, dzióbek po prawej, a pokrywka na górze. W jego bezpośrednim sąsiedztwie leżą najpiękniejsze obiekty głębokiego nieba, którym teraz przyjrzymy się bliżej.

W ciemne noce, mgławicę Laguna, M8, można dostrzec gołym okiem. To piękny obiekt lornetkowy, ale w teleskopie wygląda po prostu fantastycznie.

Namierzenie mgławicy Laguna nie stanowi żadnego problemu, ponieważ przyciąga ona wzrok swoją lekko czerwonawą barwą. Jeśli nie uda się od razu, zorientuj się na gwiazdach λ Sgr i μ Sgr, które z mgławicą tworzą trójkąt. Jest to rozległa mgławica gazowa oddalona od nas o 6000 lat świetlnych, która ma wydłużony kształt i ciemną mgławicę w kształcie laguny. Oddziela ona jasną część mgławicową od gromady otwartej, która jest zatopiona w mgławicy i pierwotnie właśnie tam powstała.

Problemem w obserwacjach jest jej niskie położenie nad horyzontem, wynoszące jedynie 15 stopni. Dlatego ważna jest nie tylko lokalizacja na wzniesieniu, ale także jak najlepsza pogoda.

W sąsiedztwie M8 mozemy dostrzec mgławicę Trójlistna Koniczyna, M20, mgławicę Omega, M17, a także mgławicę Orzeł, M16. Wszystkie te wspaniałe mgławice powinny być na liście obserwacyjnej każdego miłośnika astronomii. Ale najpierw przyjrzyjmy się bliżej mgławicy Trójlistna Koniczyna.

Jak już masz w teleskopie mgławicę Laguna, nie jest do niej zbyt daleko. Leży ona niecałe półtora stopnia na północny zachód, i powinna być widoczna już w szukaczu optycznym. Leży ona w odległości 5200 lat świetlnych od nas i rozciąga się na obszarze 20 minut łuku. Do obserwacji zalecamy teleskop, ale w dobrych warunkach można wykorzystać także lornetkę.

Nazwa Trójlistna Koniczyna nawiązuje do jej trójdzielnej struktury, ponieważ ciemna mgławica leży na tle jasnej części mgławicy jak czarny krzyż. Struktura ta jest jednak zauważalna jedynie w dużym teleskopie, a mniejsze instrumenty pokazują tylko jasną mgławicę z kilkoma jasnymi gwiazdami.

Kontrast podczas obserwacji można poprawić za pomocą filtra UHC, który w tym przypadku wykazuje nieco lepszą skuteczność niż filtr OIII.

Odległa o 7000 lat świetlnych mgławica Orzeł zyskała sławę 20 lat temu. Teleskop Hubble'a wziął ją na cel i pokazał nam widok trzech mgławicowych słupów o długości czterech lat świetlnych, które stały się znane jako Filary Stworzenia, ponieważ pokazywały obszary gwiazdotwórcze.

Takie podstawowe informacje są zawsze interesujące z punktu widzenia naszych własnych obserwacji, ponieważ dzięki tej wiedzy patrzymy na obiekty w zupełnie inny sposób.

Ogólnie, mgławica Orzeł znana jest jako M16. Jest to jednak właściwie błąd, bo oficjalnie chodzi tu o gromadę otwartą zatopioną w mgławicy. Sama mgławica Orzeł jest skatalogowana jako IC 4703.

Jak namierzyć mgławicę Orzeł? Najlepiej zorientować się na gwieździe γ Sct w gwiadozbiorze Tarczy, tuż nad Strzelcem. Gwiazda ma jasność 4,6mag i jest dobrze widoczna gołym okiem. Jeśli używasz szukacza Telrad lub Radiant, z łatwością namierzysz mgławicę:

Przesuń teleskop nieco w górę, aż gwiazda znajdzie się pomiędzy pierwszym i drugim okręgiem celowniczym. Następnie obierz kurs na zachód (a więc w prawo), aż γ Sct znajdzie się w niewielkiej odległości (ok. 0,5°) na lewo od zewnętrznego okręgu celowniczego.

Aby dobrze zobaczyć mgławicę, potrzeba ciemnego nieba i teleskopu o aperturze od 150mm. W połączeniu z filtrem mgławicowym UHC lub OIII można dostrzec najwięcej. Oba typy filtrów pokażą na tym obiekcie zbliżoną skuteczność.

Przy odrobinie szczęścia można rozpoznać w różnicach jasności skrzydła orła.

Najpiękniejszą i najbardziej znaną mgławicą gazową jest z pewnością Mgławica Oriona, M42. Obiekt ten jest nawiększą atrakcją nieba zimowego. Jednak większość pięknych mgławic gazowych można obserwować latem. Wzdłuż linii od Łabędzia do Strzelca kłebią się mgławice Ameryka Północna, Cirrus, Orzeł, Omega i Laguna.

Podczas gdy pierwsze trzy są zwykle widoczne na naszym zanieczyszczonym sztucznym światłem niebie jedynie przy użyciu filtra, a ostatnia znajduje się tak nisko nad horyzontem, że często gnie w zamgleniach, mgławica Omega jest obiektem, którego można odnaleźć za pomocą dowolnego teleskopu. Górując na naszych szerokościach geograficznych, osiąga ona wysokość około 20 stopni. Przy swojej jasności 6mag już ponad 200 lat temu przyciągnęła wzrok pioniera obserwacji Charlesa Messiera i otrzymała w jego katalogu numer M17.

Teleskopy sprzed stuleci nie były zbyt dobre i pokazywały jedynie najbardziej wyraziste regiony mgławicy. Szczególnie rzucał się w oczy łuk w kształcie podkowy, któremu obiekt zawdzięcza swoją nazwę. Dlatego też czasami, oprócz nazwy Omega, można znaleźć nazwę mgławica Podkowa lub mgławica Łabędź. W zasadzie, najlepiej pasuje tu nazwa mgławica Łabędź.

Nowoczesne telesopy w połączeniu z okularem szerokokątnym i filtrem mgławicowym oferują widok tego obiektu, którego nie można był sobie wyobrazić 200 lat temu.

Co widać w teleskopach o różnych aperturach?

"Historyczna Omega" jest tylko niewielką częścią całego obiektu i opisuje jedynie wygiętą w łuk szyję łabędzia. Przy dobrej przejrzystości i dysponując teleskopem o średnicy 100 mm, można wyraźnie rozpoznać płynącego łąbędzia. Od 200 mm widoczne stają się także pierwsze obszary zewnętrzne. Wykorzystanie filtra UHC daje wrażenie łabędzia płynącego po jeziorze ze słabej mgławicy. W 12 calach można zidentyfikować subtelne struktury w sylwetce łabędzia. Uwagę przykuwają ciemne pręgi biegnące półkoliście przez ciało łabędzia. Jeśli przyjrzeć się bliżej, można również zauważyć, że łabędź nosi na głowie koronę.

Z fizycznego punktu widzenia, M17 jest młodym regionem gwiazdotwórczym. Wewnątrz znajduje się gromada otwarta licząca zaledwie kilka milionów lat, która jonizuje gaz wodorowy i pobudza go do świecenia. Samej gromady gwiazd jednak nie zaobserwujemy, ponieważ przesłania ją mgławica. Według najnowszych pomiarów mgławica Omega leży w odległości około 6000 lat świetlnych i ma średnicę około 70 lat świetlnych.

M17 jest tak jasna, że widoczna jest już w szukaczu - jednak nie jest łatwa do namierzenia. Okolica jest bogata w gwiazdy, ale brakuje tu wyraźnych wzorów. Na południe od gwiazdozbioru Orła leży łańcuszek kilku gwiazd o jasności 4mag, które należą do gwiazdozbioru Tarczy. Południowa gwiazda ma jasność 4,7mag. Od niej jest około 3 stopni do małego Obłoku Strzelca, M24. W połowie drogi znajdziesz M17.