W kosmicznym wirze: galaktyka M51

Dla jednych jest to wzorcowy przykład galaktyki spiralnej, dla innych jeden z najpopularniejszych motywów fotograficznych nieba wiosennego.

Bez wątpienia, galaktyka "Whirlpool", czyli Messier 51, leżąca w gwiazdozbiorze Psów Gończych (Canes Venatici) należy do najpiękniejszych i najbardziej charakterystycznych obiektów głębokiego nieba.

Alo o co właściwie znajduje się w tym, oddalonym o niemal 30 milionów lat świetlnych, wirze?

Ten artykuł rzuci na to nieco światła. W drogę, ku kosmicznemu wirowi!

M51 jest tak zwaną galaktyką spiralną, podobnie jak nasza Droga Mleczna czy słynna Galaktyka Andromedy, M31. Oprócz galaktyk spiralnych w uproszczeniu rozróżniamy także galaktyki eliptyczne, soczewkowate i nieregularne. Ogólnie rzecz biorąc, wszystkie galaktyki to zbiorowiska gwiazd, mgławic gazowych, systemów planetarnych i obłoków pyłu kosmicznego, które są ze sobą związane grawitacyjnie i okrążają centrum galaktyki. Wszystkie galaktyki, które obserwujemy przez teleskop, są bardzo oddalone od naszej Drogi Mlecznej i nie są jej częścią. Szacuje się, że w obecnie obserwowalnej przestrzeni kosmicznej znajduje się nawet bilion takich gwiezdnych wysp! Za pomocą dostępnych dziś technik możemy wykryć już około 50 miliardów galaktyk.

W przypadku galaktyki Wir ramiona spiralne są szczegónie pięknie podkreślone, a ponadto mamy to pewien bonus – jej mniejszą towarzyszkę, galaktykę nieregularną NGC 5195 widoczną na końcu zewnętrznego ramienia spiralnego M51. Bardzo dobrze widać tu różnicę między tymi dwoma typami galaktyk. Wewnątrz tego "kosmicznego wiru" wiele się dzieje: M51 jest bardzo aktywnym obszarem formowania się nowych gwiazd, a w jej centrum, jądrze galaktycznym, znajduje się supermasywna czarna dziura. W jasnym jądrze M51 zachodzą zderzenia gazów, wybuchy gwiazd, oraz procesy promieniowania materii wciąganej do czarnej dziury (akrecja). W dalej położonych ramionach spiralnych powstaje wiele nowych, młodych gwiazd, które są bardzo gorące i emitują silne promieniowanie w niebieskim i białym zakresie widma.

Ten niebieskawy kolor zjonizowanego helu i świecącego wodoru jest wyraźnie widoczny na astrofotografiach:

Rozmyta plamka tej galaktyki została odkryta już w roku 1773 przez Charlesa Messiera, i wpisana do jego słynnego katalogu jako obiekt nr 51. Jej wyraźna struktura spiralna została jednak dostrzeżona dopiero w roku 1845, dzięki rozwojowi teleskopów, przez 180-centymetrowy teleskop zwierciadlany.

Towarzyszka M51, galaktyka NGC 5195, została odkryta w roku 1781, a następnie wpisana przez Wilhelma Herschela do jego własnego katalogu.

Przy średnicy 89 000 lat świetlnych, M51 należy do dużych galaktyk spiralnych. Z Ziemi galaktyka Wir widoczna jest jako obiekt o jasności 8,1 magnitudo i najlepiej ją obserwować przez teleskopy o średnicy co najmniej 8" (200 mm). Widoczne stają się pierwsze szczegóły i struktura spiralna. Obiekt leży w północnej części Psów Gończych, blisko Wielkiego Wozu. Najprościej rozpocząć poszukiwania od gwiazdy Alkaid, ostatniej gwiazdy z dyszla Wielkiego Wozu. Galaktyka leży około 4° na południowy zachód od niej. Do obserwacji idealne jest oczywiście ciemne wiejskie niebo, ale szczegóły M51 można podziwiać już na zdjęciach wykonanych przy użyciu odpowiednich filtrów pod niebem zanieczyszczonym sztucznym światłem. Jednak wizualne namierzenie i obserwacje tej galaktyki pod jasnym, miejskim niebem są praktycznie niemożliwe.

Jan jest lingwistą i menedżerem naszych produktów astronomicznych.

Jan studiował anglistykę, romanistykę, oraz ekonomikę przedsiębiorstw, a następnie pracował jako account manager w branży lotniczej. Od najmłodszych lat interesował się naukami przyrodniczymi, zwłaszcza astronomią: swoje pierwsze obserwacje przeprowadził w wieku 15 lat z balkonu domu rodzinnego, przez teleskop Newtona. Jan lubi obcować z przyrodą, interesuje się zwierzętami i meteorologią, jest członkiem Towarzystwa Astronomicznego Buchloe. Jego ulubione obiekty niebieskie to planety olbrzymy, mgławice planetarne i gromady kuliste.

Języki: niemiecki, angielski, hiszpański