FAQ Spektywy (lunety obserwacyjne)
1. Co to jest spektyw (luneta obserwacyjna)?
2. Do czego potrzebuję spektywu?
3. Co oznaczają dane liczbowe na spektywie?
4. Jakie powiększenia są powszechne w spektywach?
5. Jakie zalety ma spektyw ze zmiennym powiększeniem?
6. Na co szczególnie zwracać uwagę w spektywach?
7. Ile trzeba wydać na dobry spektyw?
1. Co to jest spektyw (luneta obserwacyjna)?
To luneta z wysokim powiększeniem, której obszarem zastosowań są obserwacje na dużych odległościach lub obserwacje szczegółów na średnich odległościach (np. podgląd tarczy w sportach strzeleckich lub relacja zwierzyny łownej z myśliwym).
2. Do czego potrzebuję spektywu?
Spektywy to monokularowe lunety z powiększeniem między około 20 a 80 razy, w których w zależności od powiększenia używa się określonego okularu. Wkraczają one do akcji w przypadku obserwacji na większych odległościach albo obserwacji przyrodniczych na dużych przestrzeniach. Klasycznym obszarem zastosowania są duże powierzchnie zbiorników wodnych. Spektyw nadaje się też znakomicie do prowadzenia obserwacji wolno poruszających się obiektów, a więc pływających kaczek, gęsi, nurów, mew, kormoranów czy innych ptaków wodnych. Skutkiem wysokiego powiększenia jest dość wąskie pole widzenia.
Ich optyka oferuje możliwości dostrzegania szczegółów, które umknęłyby lornetce: Jak duża jest biała plama na najbardziej zewnętrznym (dziesiątym) piórze skrzydła mewy dużej, która pływa w odległości 400 czy 500 metrów? Czy to mewa żółtonoga czy też kaspijska? Czy unosi nogę z wody podczas czyszczenia co pozwala na ocenę czy jest ona jasnożółta czy intensywnie żółta? Czy jej głowa jest czystobiała czy posiada ciemne pasma? Nowoczesna optyka z powłokami antyodblaskowymi na soczewkach umożliwia rozwiązać problemy, które wcześniej były nie do przejścia.
Najpiękniejsze podczas obserwacji lunetą jest to, że nie przeszkadzamy zwierzętom, ponieważ możemy zachować odpowiednią odległość. Byłoby nieodpowiedzialne obserwować rzadkie ptaki drapieżne (orzeł bielik, orzeł przedni, sokół wędrowny) w gnieździe, będąc wyposażonym tylko w tradycyjną lornetkę. Z dużej odległości (> 1.000 m) właściwie w ogóle nie przeszkadzamy i możemy uczestniczyć w życiu rodzinnym tych interesujących dużych ptaków oraz obserwować jak przylatują do gniazda i z niego odlatują.
3. Co oznaczają dane liczbowe na spektywie?
Na spektywie znajdują się z reguły dwie wartości, np. „40x62 “ lub „15x50“. Pierwsza wartość oznacza zawsze powiększenie, druga średnicę obiektywu w milimetrach. Luneta o parametrach „40x62“ powiększa 40-krotnie, a obiektyw (średnica/apertura wejściowa) ma średnicę 62 millimetry. Czynnik powiększający 40 oznacza, że ptaka oddalonego o 40 metrów, zobaczymy tak, jakby był oddalony o metr.
4. Jakie powiększenia są powszechne w spektywach?
W zasadzie, powszechne jest 30-krotne powiększenie jeśli chodzi o powiększenia stałe, natomiast w lunetach z powiększeniem zmiennym leży ono w zakresie od 15- do 60-krotnego.
5. Jakie zalety ma spektyw ze zmiennym powiększeniem?
Przy powiększeniu niskim można łatwiej znaleźć obiekt, który można następnie dokładnie obserwować przy powiększeniu wyższym.
6. Na co szczególnie zwracać uwagę w spektywach?
Ważnym kryterium przy zakupie lunety jest światłosiła. Głównym wskaźnikiem do jej określenia jest średnica obiektywu, tzn. druga liczba w specyfikacji spektywu. Kto obserwuje na wolnym powietrzu przy zmieniających się warunkach oświetleniowych, powinien zdecydować się na lunetę ze średnicą obiektywu co najmniej 80mm. Im większa soczewka obiektywu, tym więcej światła ona zbiera.
Światłosiła zależna jest również od jakości użytego szkła i od jakości powłok antyodblaskowych, ale przede wszystkim od wybranego powiększenia. Wyższe powiększenia „wymagają“ dużej ilości światła, tzn. obraz jest tym ciemniejszy im wyższe użyte powiększenie.
7. Ile trzeba wydać na dobry spektyw?
Obowiązuje tu taka sama zasada jak przy wielu innych dobrych jakościowo sprzętach: kto chciałby korzystać z najwyższej jakości, nie powinien unikać zainwestowania pieniądzy w markowy spektyw z półki jakościowej High-End, np. ZEISS lub Swarovski. Sprzęty te kosztują od 1500 po grubo ponad 2000 Euro, są jednak trwałe i zapewniają długie lata użytkowania. Wielu producentów zapewnia 30-letnią gwarancję. Kto wie, że będzie używał lunetę często na wolnym powietrzu w zmiennych warunkach pogodowych, nie powinien planować pozornych oszczędności przy zakupie.
Dla osób początkujących, które jeszcze nie wiedzą, czy będą prowadzić obserwacje ptaków i czy stanie się to ich życiową pasją, wystarcza zakup sprzętu średniej jakości, który dostarcza wspaniałych wrażeń podczas obserwacji dziennych przy świetle slonecznym, natomiast w czasie pochmurnego dnia daje wciąż obrazy dobre do zadowalających. Lunety te mieszczą się w przedziale cenowym między około 200 a 500 Euro (np. Bresser 20-60x80 z wielowarstwową powłoką antyodblaskową na optyce i wodoodporną obudową).
Decydujące przy kupnie jest dokładne przemyślenie, w jaki sposób, kiedy i jak często będziemy lunetę używać. Dla porównania, proszę pomyśleć o jeździe samochodem: przedstawiciel handlowy, który pokonuje w ciągu roku 100.000 kilometrów, inwestuje w samochód więcej niż ten kto jeździ tylko od czasu do czasu, decydując się na kupno tańszego auta, które również jest technicznie dojrzałe i godne zaufania, jednak niekoniecznie nadaje się na długie dystanse.
8. Jakie akcesoria są potrzebne do spektywu?
Większość osób potrafi jeszcze utrzymać spokojnie i bez drgań lornetki z powiększeniem 10- lub też 12-krotnym. W przypadku lunet, z ich o wiele wyższym powiększeniem, nie wchodzi to oczywiście w grę. Tutaj koniecznie potrzebny jest statyw, który jest montowany do lunety tak, by można poruszać nią we wszystkich kierunkach. Czy preferujecie Państwo technicznie zaawansowane mocowanie na głowicy kulowej czy obrotowej głowicy uchylnej, ma w zasadzie znaczenie drugorzędne. Proszę wypróbować obydwie opcje i zdecydować się na ten system, z którym najlepiej się Państwu pracuje.
Obydwa systemy oferują oczywiście możliwość zablokowania spektywu w wybranej pozycji. Przyjemnie jest obserwować ptaki przez dłuższy czas lub pokazać obiekt obserwacji koledze. („Spójrz przez lunetę, chcę pokazać ci perkoza rdzawoszyjego!“). W większości przypadków wystarcza ruch ręką, aby zwolnić blokadę i ponownie ustawić lunetę przez regulację obrotową i uchylną, np. wtedy, kiedy obserwowany ptak nagle wzbija się w powietrze albo po prostu odpływa z pola widzenia. Dobry metalowy statyw trójnożny można kupić w cenach już od około 50 Euro; głowice kulowe lub uchylne kosztują między 30 a 50 Euro.
Kolejnym ważnym parametrem jest waga. Statywy drewniane są bardzo stabilne, ale ciężkie. Nadają się przede wszystkim do użytku stacjonarnego, także w wodzie. Metal, a przede wszystkim aluminium, łączy niską wagę z dużą stabilnością (ważne przy wietrznej pogodzie!). Wszyscy użytkownicy, którzy przenoszą swoją lunetę i statyw na większe odległości, są wdzięczni za każdy gram wagi, na którym mogą zaoszczędzić. Szczytem doskonałości w tym aspekcie są statywy z włókna węglowego (karbonowe), które mają jednak także wysoką cenę.
9. Dlaczego wielu obserwatorów ptaków oprócz spektywów używa dodatkowo lornetek? Czy jeden sprzęt nie wystarcza?
Nie, cel zastosowania lunety jest inny niż lornetki. Ambitni obserwatorzy mają więc przy sobie oba sprzęty. Lornetka ze swoim relatywnie szerokim polem widzenia nadaje się do tego, aby najpierw wstępnie przeszukać teren, na przykład skraj lasu albo zbiornik wodny, sprawdzając czy nie znajduje się tam jakiś interesujący ptak. Służy więc ona do ogólnej orientacji w terenie. Jeśli odległości są małe albo znajdujemy się w zwartym krajobrazie (las, gaj, krzaki), lornetka często wystarcza.
Natomiast jeśli odkryliśmy interesujący obiekt, szczególnie w otwartym terenie, może się opłacić posiadanie lunety o wysokim powiększeniu do przeprowadzenia bardziej szczegółowych obserwacji.
Oczywiście, można tymi lunetami śledzić ptaki w ruchu. Wymaga to trochę ćwiczeń z powodu wąskiego pola widzenia. Nie jest łatwo utrzymać w nim nagle odlatującego ptaka, jednocześnie poruszając lunetą w tę i z powrotem. Im częściej się to robi, tym szybciej poprawiamy pewność w wyszukiwaniu ptaka na niebie czy „przytrzymaniu“ lecącego, ponieważ z czasem wchodzi w nawyk i automatyzuje obsługa mechaniki (podobnie jak w jeździe samochodem: początkujący patrzy na dźwignię biegów podczas ich zmiany i „szuka“ właściwego położenia biegu, a weteran robi to automatycznie). Proszę zwrócić uwagę na nasz FAQ odnośnie obserwacji ptaków.
10. Co w przypadku spektywów oznaczają skróty HD i ED?
Jakość lunety jest zależna od wielu czynników. Obok liczby użytych soczewek, powierzchni warstw antyodblaskowych, mocowania obiektywu, rodzaju materiału z którego wykonany jest tubus i konstrukcji okularów, ważny jest rodzaj wykorzystanego w optyce szkła. Lunety najwyższej jakości posiadają często szczególne szkła fluorytowe, które mają specjalne właściwości dyspersyjne. Soczewki te są kosztowne w produkcji i trudne w obróbce, ale oferują wyraźnie lepsze wyniki w zakresie korekcji barw i pola niż szkło normalne.
Lunety z optyką ze zwyczajnego szkła pokazują, od powiększenia 30-krotnego, widoczne niebieskie obwódki, podczas gdy optyka ze szkłami specjalnymi daje czysty obraz do powiększenia 60-krotnego. Marki z segmentu High-End, jak ZEISS, Swarovski, Leica, Optolyth i Kowa-Prominar, używają tego specjalnego szkła nie wspominając o tym. W średniej półce jakościowej, jak Leupold, Omegon, Meopta, Minox, Celestron, Meade, Vixen, Nikon i kilku innych producentów, również są dostępne lunety z tego rodzaju szkłem.
Aby te modele rozróżnić, producenci używają skrótów HD od szkła High-Definition i ED od szkła niskodyspersyjnego (Extra-Low Dispersion). Optyka ze szkłem ED/HD oferuje znacząco lepszą jakość obrazu co skutkuje wyższą ceną.